ZOMI TAWH KISAI KA THU-UP - J.THANG LIAN PAU

KAWLGAM-MANIPUR-MIZORAMA
ZOMI TAWH KISAI KA THU-UP
 - J.  Thang Lian Pau | Nov. 13, 2002

Thu masa
Kawlgamah Zomi State khat phuh zawh ding ka lunggulhna thu pen i minam makai zaw deuh mi nga kiang khawngah ka genpih khin hi. A thu-a gelhkhiat pen ka sawmsawm hi napi tangtung pak thei lo a, ka tup zawh sawtpi mah hi ta hi. Hih pen a kua mapeuh in lim tak na simsak un la, Leitung gam tuamtuam-a Zomi kipawlna - Zomi innkuan kipawlnate, Zomi khangno kipawlnate, siamsin kipawlnate, minam kipawlnate in lim taka sinkhawmin i kup ding kisam sa ing. A sawt loin Zomi Nam Ni hong tung ding a, tua hun ciangin i deih i tup a taangkhawm thei ding khat pulaakkhia zo leng hoih ding hi. Hih tawh kisai phawk beh ka neih leh kong khahkhia kik zel ding hi. Hih tawh i minam makaite in khawmuhna zai zaw nei dingin zong lamen ing.

CHIN STATE/ KAWLGAM ZOMI
Kawlgam ah khang khat taang ding Gen. Ne Win leh galkap kumpi in hong ukcip ahihna hangin suakta takin politics kisai thei lo a, tua hangin politic vai-ah i khawmuhna toi lawh mahmah hi. Tua ahih manin Zomi politician-te leh thugelhmite lakah i minam khawsuak nading khop i mipite pattahna leh lamlahna cihtaak a nei ki-om nai mel lo hi. Tua ahih manin tuni ciang dong Zomite in i lungtup leh i lamet takpi gen ding zong i thei nai kei liang hi.

Zomi sunga minam vei leh minam naseem tawm a om sunsunte in mipi hong lah theih sun uh pen "Kawlgam Democracy dek kuan ta; Suu Kyi suakta ta; NLD leh Galkap kumpi kiho; Democracy gam ten Kawlgam galkap kumpi nawh; Federal system tawh i ki-uk nading," cih bang cil kaai lianga gen cih ciang hi mai hi.

Ute naute aw, Zomi leh Chin/Cin cih kammal ciang khawng tawh a amh bilbial eite (Zomi) in Kawlgam thuneihna pen Suu Kyi makaih NLD leh a kikop ten lain democracy system ki-uk in, Chin State huang kikeekzai-in federal system tawh vai kihawm theihna ngahin hi mah leng, Zomi a kici minamte i khawsuak zo takpi mah ding hiam? a hih kei leh, minam khangto hi loin gam khangto ciang bek i lemlawh kha ding hiam? cihte ngaihsut taak mahmah hi. Minam khangto leh gam khangto kibang lo hi. Kawlgam Zomite mailam nuntaakzia ding tawh kisai ka ngaihsutnate kong pulak nuam hi.

1. Kawlgam in democracy ngah in, Chin State pen Federal State suak mah leh a phualpi ding pen a ngeina Halkha mah hi suak kha ding hi. Chin State phualpi dingin Kalemyo lunggulh in, i hawi tek pong hangin Halkha mipi ten khasuah nuam dek lo ding uh in, Central kumpi in lah Kalemyo pen hong pia nuam lawmlawm lo lai ding hi.

2. State khat peuh, gam khat peuh a nei pen a phualpi koihna khuate-a hi diak hi. Democarcy ngah khit ciang, Chin State phualpi pen Halkha hong hi suak leh Halkha mite pen naakpi in khangto ding uh a, Halkha khua sunga leitang nei teng hong tungnung mahmah ding uh hi. Democracy ngah khit hangin economic lamah kikhang pah hanhan lo ding ahih manin Chin State ah Halkha bek mah kipuah diak zo bek ding hi. Tu lai takin i kisikim bialbial khit hangin tua hun ciangin kikhai hanhan ding ihih manin mi ki-eeng mahmah ding hi.

3. Halkha pen Chin State phualpi in kizang suak leh LAIte leh MIZO ten i vei leh i tak pan hong deep tuak ding ahih manin hun zong sawt man loin amau Pau leh amau Lai kizui kha hamtang ding a, i Pau leh i Lai pen zawm hanhan ding hi.

4. Halkha/ Laite pen Chin State laizanga om ahih mah bangun State kumpi tutphah pen ei sangin amau luah mun zaw kha thei ding hi. Tua hi a, amau State kumpi hong sep hunin Tedim leh Tonzang huang sungah divide and rule policy hong zang kha le uh Zomi leh Zomi leitang teng pen kitamzaan thei ding hi. Zomi sung pan a pialkhia nuam bangzah hiam khat om khol khin ihih manin i kidop mahmah ding kisam hi.

5. Tua ciang, lawmte pen ei bang loin Mizoram ah kizeelin om kip mahmah uh a, Mizote tawh khen theih loh zah dongin hauhna leh pilna lamah khangto mahmah khin uh ahih manin leh politics suaktaakna mun ahih mah bangin ei sangin politics play gina zaw hamtang ding uh muh kholhsa a hihnate hangin democracy hun ciang hong zang hamtang ding uh ahih manin kipha zolo kha ding hi.

6. Tua ahih manin i gam khantoh nading i minam khawsuak nadingin Kawlgamah Tedim leh Tonzang huang teng (bek ahi zongin) baanah zanggam lam i hih theih zah keek sukin ZOGAM STATE phuh kisam ka sa mahmah hi. Zogam State nei leng kua kua'n kumpi a seem zongin Zomi mah hi ding ahih manin Zomi leh Zogam kilomkhawm zo zaw ding hi . I pau leh i lai baanah i ngeinate hong khangto ding ahih manin Kawlgam bek tham loin Manipur-a G-group sung nangawn hong khuikhawm thei kha ding(Hih pen a tuamin gen kik ni).

7. Minam khat peuhpeuh pen a kip, a picin, zahtak a kaai nadingin nidanglai pek pana bulpi-a a neih tohtoh khuapi kician leh kip a neih kul hi. Kalamyo pen khuapi-a i zang thei kha ahi zongin hih khua pen minam tuamtuam kiciaukhawmna sa ahih manin ei aituam hong hi taktak thei lo ahih manin a tuamin khuapi khat i neih ngiat ding kisam ka hi. Khua khat pen Kumpi' phualpi khat ahih kei leh khuapi suak thei taktak lo hi. Sumbawl ten khua puah loin kumpi phualpi sum tamna mun peuh delh zaw uh hi.

8. Zogam State thuneihna-ah State pualam mite(Zomi hi lo) hong lut/hawhnop ciangin permit (Chin hills regulation act zangin ) lak masak ding; State pualam mite in State sungah sumbawlna leh inn le lo nei (kip) thei lo ding; State kumpi nasep zaliante ah Zomi hi lote sep kipsak loh ding; Kawlgam bupa siamsinna lam leh kumpi nasepna lamah State quata neih nading; State galkap tuam neih
ding etc. cih bang lamah pan i lak zawh ding hoih ding hi.

9. Mipite teelsa Zomi minam makai i nei hi. Amau zong i gam i minam adingin ahih theih zahun hong pang ding uh hi. Ahi zongin amau ten a awlmawh masakpi pen amau dinmun ding ahih lam i phawk tek kul hi. Leitung khangthu i et ciangin minam makaite in amau masialna hangin a gam a minam zuak zong phamawh a sa lo a om lam i mu hi. I minam makai ten hong zuak inteh ka cihna hi tuan lo hi. Tua hi a, i gam i minam in ma lam a manawhna-ah sikkhialh a neih loh nadingin Zomi khempeuh in Zomi politics awlmawh a, i pilvan ding kisam hi.

10. Panlong Agreement bawl hun lai zah mahin tu hun zong hun thupi hi. Tua in i pu i pate in amau hun tawh kituaka lim taka ngaihsun a thukimna a bawl uh khial a sa pawl i om lai takin khangthak Zomite a hun tawh kituakin i pu i pate natawm pha zo loin i gamta khial kha diai!

11. Hih banga Zo minam ten State tuam tek i neih hangin suan khat i hihna a bei tuam hi tuan lo hi. I liangko hong kikim zaw ding ahih manin a kisimmawh tuam ding om loin, khat leh khat kizahtaak tek zaw ding ihih manin Zo minamte sungah kipumkhatna om zaw ding hi. Tua hun ciangin Inter-Zo State Sumit khawng bawl zel in, i minister tek khawng kisawl leng nuam vangvang ding hi. Ahi zongin i politics sai pen Zomi sanga a niam zawk leh lah kuamah kikhawsuak zo tuan lo ding hi.


MANIPUR ZOMI
Manipur kumpi in hong uk dan pen patauhhuai seemseem hi. Tua lai takin ei sungah i minam malakna nangh tektek tawh kibang mai hi. Minam vai-ah i lungkim lohna ahi zongin, i lungdam ahi zongin i kidawksaknop ciangin kipawlna mal tawh hi loin, biakna lam a kipan i minam kipawlna teng khempeuh kilomkhawm in Joint Action Committee min ta tawh hi thei leh hoih in um ing.

Tua hi lo-a kipawlna a mal a mala ma i lak ciangin mi hong muhna hi in, ei le ei i kimuhna hi ta leh lungsim hong bun lua zolo hi. ZORO pen tua pawlte malakna, UT pen tua pawlte malakna, tua pen tua pa makaihna ci-a ei le ei natawmin i kicihsan hi. Tua hi loin i minam in a deih khat ahi zongin, a deih loh ahi zongin i minam bup' deih, deih loh a hih theih nadingin biakna kipawlna, numei kipawlna, khangno kipawlna, minam kipawlna, siamsin kipawlna - i minam sunga kipawlna om teng panghuanin JAC min tawh ma kila thei leh mi'n zong hong zawhthawh bawl ngam lo deuh ding uh hi. Tutunga Lamka Radio Programme vai tawh kisai bang!

Tua ciangin, i patauhnate i cihmawhnate pen Central kumpi kiangah koh kiva in, Manipur kumpi in hong uk siam kei, hong uk dan ah kote adingin patauhhuai, amaute nuai-ah om zel ding lungmuanna ka nei nawn kei uh cih lam hah gen zo leng hoih ding hi. Manipur-a Zomi sung haksatnate a ve'ng taktak nading pen Kawlgamah Zomite dinmun a hoih masak phot kisam in thei ing.

MIZORAM ZOMI
Mizoram ah eimi pen tam mahmah napi, hong ki-ukcip lua mahmah ahih manin i pau i lai zat ding natawm i kisungsia hi. Ahi zongin i lungsimah Paite/Zomi i hihna bei thei lo hi. Mizoramah eimite bek mah siksan ding a nei lo kihi a, mi'n zong hong enniam phadeuh hi. I minam ading malakna khat peuh neih i sawm ciangin lah "kituam bawl kei un" hong kici in, ahi zongin hamphat nading ah hong deidanin hong tuam bawl uh hi. A haksapi pen Mizo in hong kisim nuam lo a, ahi zongin Mizo i kicihnop kei leh hong kizadah mahmah leuleu hi. Tua ahih manin Mizoram ah i minam khawsuak nading pen a vui a tang tawh hi loin a thu a la tawh i sep kisam hi. A poimawh pen lungsim suahtaak lohna hi a, tua pen thu leh la tawh i photkhia ding hi. "Pau tuam, Lai tuam, ngeina tuam nei ka hih hangun hong en tuam kei un, hong gimneih kei un( Tawng hrang, literature hrang leh culture hrang nei ka nih vang ngawt in min en hrangin min nghaithei lo suh u)" cih kammalte i zat siam kisam sa ing.

A tawpna -ah hih bang teng ka ngaihsutna ahih manin Zomi mah a ci ngaungau den hi ing. Zomi adingin mailam ah lametna nei lai ka hih man hi. Ei pen Zomi min tawh kilomkhawm a, i khawsuak kei leh kihamsia seemseem ding hi.//


Sialkal

0 coment�rios:

Post a Comment