ZOMI LEH CIHTAKNA - COLONEL H.KAM PUM (Rtd)

 


                                 ZOMI  LEH  CIHTAKNA

Gelh: Colonel H. Kam Pum (Rtd)

Zomi Minampi khat hi:

Kawlgam sung minamte lakpan Zomite minam dang
Tawh a kihel lo minam siangtho pen ( the purest race/tribe)
Hi. Dr.Sithu Vum Kho Hau in ci hi.  Kawlte  pen Pyu minam
Leh Meiteite, Mivomte tawh a kihel minam hi cih Mikang tangthu
Kan Harvey in ci hi. Kawl  kumpi  masa a cih Anawrahta in zi
Panchykalyani  a  cih nu  zong khammite Paletwa lam a  i
Behte’n ci hi. Leng Tong Hoih  i pasal Ava mangpa na ci uh hi;
Kua bel tak hi ding  i  telcian  kei hi. Kyanzittha zi  masa
Thambula a cihnu Yaw te  hi a, a tapapa min Rajakuma   hi-in
Rakokku sak  diak a  Yesagyo khuapi a milim biakna  innpi
Lampa ahi  hi. Narapatehsithu  in  Asho-Chin  numei Ma Saw
(Maurice Collis in “She Was A Queen” ci-in  laibu khat na gelh
hi) zi-in na nei a, a meel  hoih sa lua, ciimlua  ahih  manin
Kumpi  thum takin  zipi  thudotpi in na nei uh hi. Hih thute hangin
Zomite kawl kumpite sunghte, pute i hi a, Kawl  kumpite
Zomite maakte, tute  ahi  hi. Mindon Min, Thibaw Minte pata
Hun aa, ah suan a muan belh uh Yaw Atunwin U Po Hlaing
Leh Kinwin Mingyite Zomite ahi uh hi. Kum 1950  kiim  a
Kawlgam  kisiatgawp  sung a Vungyichohpipa a  muanpi  Pu
Mang Tung Nung ahi hi.
Photo credit@Zomidc

Galhang Zomite:

Leitung  khempeuh ah kizeelin  na zo un ci-in  Pasian
In mihingte hong sawl  bangmah in Zomite  Ciimnuai  pan
Kipanin Khamtung gamtaakpi  teng na saatkham in, Cinghpi,
Saipi, huumpi, sahang, kamkei cih  gamsa lian gamsa hangte
Na zo bek loin na keilum na ne mang uh hi. Japan  galpi ma
In Gawmual singtungah heisamte a khe vei diahdiah om uh
Hi ci hi. Zomite khazihmi i suah  ciangin  pheisam  zong taai
Mang siat uh hi. Galkhuahang delh nunung pen (Lamzang)
Pu Khual Za Cin hi ding ka um hi. A mawtaw  Sezang khua-khungah
Kisia a, tupi khat pua in a khe tawh Tedim a ciah lamah Galkhuahang
In man zolo hi. A tupi puak singlamteh  sa a man ngam lo hi ding hi.
Tedim, Falam, Khalkhate Khazihmi a tamzaw  a kisuak ciangin
Khamtunggam saklam a dawi teng Khamtung khanglam ah taai suk
Uh hi hong nusiasa (Lt. Colonel). Pu Kim Ngin in ci hi. Tua dawite
Hong kileh kik nuamin hong ensim giaugiau hi; i kidop i hangsan kuul ding hi.

Mandalay a Kawl  kumpi innpi Mikang Galkapte’n a laak lai in
Kigual diudeu in khuang leh phiit tumin na la uh hi. Khamtung hong
Sim toh ciangin galkap  tul val, thaupi, thauno, guai-an  puak, a nung a
Maa zom  ding  galkap tampi tawh 1889 kumin hong kuanto uh a,
Tawmvei  sung kilelh bawl a, 1892 kum ciangin  a myo-ukpa suamsakin
Kilehdo leuleu  hi. Inn leh lo khempeuh ong haalcipsak a, numei
Naupangte gen’theihna hangin  kilelh bawl a, tua a kipan Zomite pen
Mikang (British) kumpite muan penin i om bilbel  hi. Thautawi kumpi
Nasem dingin a  muan pen  minam khat  i suak hi. Tua nangawn
Mikangte kheltatin, Tedim paltante a deekah, Falamte a luzangah,
Khalkhate a taltung-ah tuktum tum sak  velval a, galte’n a gaalmuh
Nangawnin kihta tuam uh hi.

Col H. Kam Pum' mimal tangthu nasim nop leh >>>Zomi DC

Japan  Galpi  hong  bei  in, Mikangte  khutnuai  pan  kawlgam
Suahtaakna a kingah  ciangin (independence pen Pa Lam Za Hang in
A thukituah-na sungah “lo deen peek inn deen peek” ci hi)tualgal
Tuamtuam hong piang a, Zomi galkapte hang hi kei leh kawl kumpi
Tawmvei sung a bei ding ahi hi. Vuangyichohpa bangin a inncing dingin
Zomi galkapte bek muang hi. Insein kikapna ah Zomi a si ( 1951 Matkha
14 dong) 346 pha ta zen hi. Tual gal ngaatna khempeuhah  Zomi
Batalen do lohna  omlo  hi. Hong nusiasa Lt.Colonel R.Zam Khan
Thang uk 5th Burma  Regiment in kawmanit galte khut  sung pan
Lashio, Kengtung leh Mongyawng khuapite huu hi (Kei zong Kengtung
Leh Mongyawng huutnah a madawkin ka kihel hi). Kawlgam sung
Tualgal dona, pan galhaan’ minphatna Aung San Thuriya ngah khat,
Thiha Thura ngah 4, Thura ngah 39, galhangmin kiciamteh 182 om
A, a kiciamteh kha lo zong  om  lai ding hi. Midangte  bangin a muutsiam
A zawikaisiam hi lehang tuna sangin  zong tamzaw ding hi.

Zomite a Bo a Mang Suak:

Galkidona  in  leitungah  khantohna  manlangsak  tuam  hi tangthu
Kante’n a cih  bangmah in Leitung Galpi  khatna leh Nihna ciangin
Zomite zong i mit  hong vaaktuama, Sangmang Khup  i Zolai hong
Bawlsak  hong sinsak  tungtawnin 1951 Matkha 14 dong Zomi a bo a
Mang suak hi bang i om hi:1.A. 1. Sc. ong bo suak-2;1. 1.Sc. kum
Khatna ong a bo suak-1; tan sawm  ong a bo suak-8, tan 9 ong-7, tan
8 ong-10; tan 7 ong-27;tan 6 ong 18 tan 5 ong 13; tan 4 ong-261;
RSM ( Warrant Officer Grade 1) pan bo suak-2, WO II pan bo suak-5
Santhum pan bo suak 8 leh lai tan kician lo a bo suak-18( ta  zen in ah )
I om hi. Hih bangin Mikangpau -----” I don’t know my zezum….”cih bek
Theite zong a bo a mang suaklam i phawk ciangin laisin kihanciam a
Tua zui in Zomi a bo a mang suak:- Major-Feneral 1; Colonel 11;
Lt.Col.37’ Major 43;Captain leh Leutenant 153 ( a kithei lo om lai
Ding ). 1990 kum pan 1998 dong B.A. leh a tungsiah laitan ong Tedim
Gamsung  1775; Tonzang gamsung 384  (Zanggam sung leh mundang
A kitheilo zong om lai ding hi). Leitung thu nate  thu pilna lamah Zomite
Cihtakna hi a, tu zong  gamsung gampua  ah Zomi siamsin a tula za i
Om hi.

Galkaplam a bo a mang bek tham lohin  ki-ukna  lam zong a hi
Bangin Zomi - 1998 kum dong Mangpi-Manglai-Mangneu i suak hi:-
(ABC zui in) - Ministru of Agriculture and Irrigation ah 9; Ministry of
Education  ah 14;Ministry of Cooperatives ah 3;Ministry of Electrical
Power ah 3; Ministry of Foreign Affairs ah 7; Ministry of Forestry ah 7;
Ministry of Health ah 25; Ministry of Industry ah 2; Ministry of Live-
Stock & Fisheries ah 5; Ministry of Mines ah 4; Ministry of National
Planning , Economic Development, Ministry of Commerce ah 4;
Ministry of Home Affairs (General Administration)ah 14; Office of attorney
And Supreme Court ah 14; Ministry of Social Welfare ah 3; cih leh a
Kiciamteh kha lo om lai…...cih bangin Mikangte bek Mangkang hi nawnlo
Zomite zong mangvom mangsan i suak tazen hi. I suak lai ding hi.

Biaknalam Zomite Cihtakna:

Dawi  tuamtuam  leh pusa pasa (ancester worship) i biak lai-
In siampite bekin  phuisam thei hi. Khazih biakna  (Christianity) hun
Ciangin Pasian thu-um mi khempeuh in a Tapa Topa Zeisu min suangin
Akua mapeuh in Laisiangtho kammal tawh phuisam  khuan i ngah hi.
Tua Pasian kammal  a sin B.Th,. M.Div ong bang zah pha zo cih a
Kithei lo ahi ta zongin Zomite LST sinna sang Kawlgam bupah 13
Val (Yangon bekah 70 val) om zo a, kiphuan thuah lailai dingin a kiging
Tampi om lai hi. Thangyaite  Pa Thang Za Kang (Retired Township
Nursing officer) in koi  pan a top aitam leitung vantung thu-ah
Doctorate degree ngahsa (Ph.D;D.Min;D.Th;D.D) 91, a ngah dek leh a
Sin lai 11 (theih loh zong om lai zeel ding) ki om zo hi ci hi. Topa Zeisu
Nungzuite bangmah in LST Sang kah ngei lopi a Topa tawh a
Tonkhawm manin khamangthang manziahziahna-ah a lusu thuum
Mite a khanglo sak ziahziah zong tampi ki-om hi. Beeltung muut ah
Kiza nawn loin crusade leh  revival aw bek kham-tungah  kiza hi.
Kawlgam sungah kizeel a, dawite patau sak uh hi. Mikanggam, mivom
Nangawn ah Zomite’n LST va sin in, na hilh in, Pawlpi Sia
Nangawn va simin, Mikang Mivom khanlawhna ding zong va hih uh
Hi. Zomite cihtakna tampi sung pan hi teng tawh phasak ni.

Thukhupna:

Mundang gamdang pilna siamna hauhna maanna eng tuan,
Duhgawh tuan loin kha nuntak pumpi nuntakna ding Zogamah kha-an
Pumpi-an khamna ding hauhna ding a zong a sem kenkante Zomi
Citak penpente ci-in ka tuat hi. Tua zomah, koi-ah koi-ah a teeng sum
Leh paai a zong zongin a muh sunsun pilna siamna sum leh paai a
Huh zawh zah tawh a minamte a panpihte Zomi citak nihna in ka tuat
Hi. Zomi citak liailiaite i suahna dingin Pasian hong piak i pil i siamnate,
I neih i lamte tawh Khazih gam leh Zominam aading i piakzawh i
Panpih zaw semsem ciat nadingin hanciam ciat ni.

                                          Colonel H. Kam Pum (Rtd)

( Hih thu gelhpa in Galkap a sepna pan a tawlngak khit ciangin Pasian
Nasep kipan kika, kum 69 pha zo hi. LST sinna ah a Master degree
Thumvei pahtawina ngah khin a, kum 75 a phak ma-in Reverend
Dr.Colonel Haunung Kam Pum suak nuam lai-in hanciamsan laitak)

NB:Hih thului pen 2005 kum a ki gelh hi.

0 coment�rios:

Post a Comment