Tonzang sanginnpi

Tonzang Sanginnpi Lungzuanhuai na en kik nuam hiam

Tonzang Sanginnpi C Lim

Tonzang Sanginnpi lui pen C lim a kilam pen a en kik nuam te a ding lungzuan huai peuhmah ei

Tonzang Jubilee Laibupi

Tonzang Jubilee Laibu laimai ( pages ) 150 na sim nop leh

LA KHUM NA DING A KISAM BULPI TE HILHCIAN NA - KHUAL TAWNG



Frequency

Aw(Sound) khempeuh A sang & Aniam (Pitch)pen Audio ah Frequency tawh ki lak hi. Niam semsem Frequency tawm semsem.Sang semsem Frequency tam semsem hi. Frequency pen Second khat a bang zah vei ki ling cih tawh ki teh-in Hertz Unit tawh ki lakhi.

Bit & Rate(Audio Resolution)
Manzaihna(Photo Camara) tawh genteh leng Pixel tawh ki nai penpen cihding hi.

A hih hang tulaitak Standard a hi 16bit,44.1Khz tawh Final Product( Master CD) ki thoh hi. Hi thei leh Recording ih bawlciang 44.1Khz & 24Bits sang a niam zaw tawh hihloh ding hoihpen hi. Tua sang Niamzaw leh Mastering bawl ten Level a ngaihsak theih na ding % tawm mahmah hi. Bit golsemsem leh A ngaihzawhna(Dynamic) tam semsem Rate tam semsem leh Audio Resolution(Pixel) Gol semsem hi.

 1Bit = 6db
16Bit = 96db
24Bit = 114db
32Bit = 192db

Nyquist Sample Frequency Theorem
44.1kHz = 0-22kHz
48.0kHz = 0-24kHz
88.2kHz = 0-44.1kHz
98.0kHz = 0-49 kHz

Harddisk Memory Tuatna(Calculation) Mono tawh Recording bawl leng Minute 1 ciang MB beiding zah

24Bit 44.1Khz = 7.8MB
24Bit 48Khz = 8.4 MB
24Bit 88.2Khz = 15.5MB
24Bit 98Khz = 17.2MB….Etc

Mixing Bawlte ading atheih huai mahmah thu 6
  1. Balance(Volumn) -A ging khempeuh,Track khempeuh
      amau mun tek ah a ki zakiim hiam?
2. Frequency Range(EQ) -Tumging namkhat ciat in, A ngah
    ding a kilawm Frequency te  angah kha hiam?
3. Panorama(Pan) -Aw(Instruments) te Koi mun ah na gingsak hiam?
     (Apheilam or Width)  Left,Right,Centre..
4. Dimension(FXs) -Aw(Instruments)te Koimun ah Na Koih Hiam?
    (Anung,Amai or Depth ) Back,Front…
5. Dynamcis(Automation or Level) -Track 1 ahih kei leh A veekpi
    in a level na control zia koi     ci hiam?
6. Intrest (Special FXs) -Na mixing in Koi mun ah mi ii lungsim la ding a na bawl him? Hih         lian ah Professional leh Amature(Uk mawkmawk) a ki khaihna penpen hi pah hi. Lasa           siamten ihlungsim ong lak mahmah nading a ong sak kiauna khat som dan mah a,
    Mixing siamten zong tua dan in lungsim a la mahmah ding a bawl kiaukiau na om hi.

 ****Mix Session ong pai takciang Na Volumn na khiam kei leh ong ngaih lua vat ding hi
***** ****Pastor Thang Tawng Vocal pen Demo hi
****All music tracks is ONLY for Training Purpose
**** All Music Copy Right Reserve

VITAMIN PAWL KHAT BY DR . SIAN ZA KHAM

Tuhun ciang zatui zaha in tamman mah mah hi. Kawlte paunak  khat ah " I neih  loh sangin i theih loh poizaw " a cih bangin i theih loh man a i supna tam gige hi. Nisim a i an nek  te sungah a man pha  mahmah vitamin  hoih nono tampi  kihel hi. Hih thu  theihi le'ng  sum tampi  bei-in zatui zaha lei  kul lo  ding hi. Tua vitaminte  pen bang  an namte pan kingah cih  i theihna dingin a nuaia bangin honggelhkhia ing.

( 1) Vitamin A 
Naupangte  a  khan theih  nading, mit  khuamuhna  a  hoihsak ,  guh le 
hate  thakhauhsak  hi. Anteh  hing , mehthuk, sasin, ngapithau,  thawbat
le  cheesete pan kingah   hi. 

( 2 ) Vitamin  B1 ( Aneurine ) 
Voksa, mangbuh, sasin, bawngnawi, aalu, mawngphal, benang, ngasa 
le gatuithuk sungah  om  hi.  Hih B1 pen  naham  semte  le  naupangte
ading  kisam  phadiak  hi. Beri beri  a  kici  khe  bawk  a kipan  pumpi
a  bawkgawp  natnate  pen  hih  vitamin  kisapna  hang  hi pen hi. 

( 3 ) Vitamin B2 ( Reboflavine ) 
Sasin, bawngnawi, aktui, cheese, sakal, yeast-te pan  kingah  hi.
Hih  om  kei leh kam  sung  meima,  lei  sahgawp, lei  sanin  na
cihte  piangding  hi. 

( 4 ) Niacinamide ( Nicotinic  Acid Amide ) 
Khuak  zatna  tawh  nasemte  ading  kisam  phadiak  hi.  Hih  niacine  
om  kei  leh  Pellagra  kici  natna  nam khat  kingah  hi. Tua  bang 
natna  a  neite  a  sungtholh, a cithak  thei  banah  lungsim  maan 
pha  lo  ding  hi. Hih  bangte  pen  mizawng  te  natna  ( Disease of
poverty ) kici  hi. Tuate  annek  a  tampenin  vaimim  ai'hkeh, buhsih,
meh  gina  lo  ne  uh  hi. A  dal  nadingin  sa,  aktui  le  bawngnawi
an  tawh  neksak  ding  kisam  hi.  Sasin, voksa, sakal, tuu/kelsa, 
ngasa, bawngsa, be-ik, aalu-te  ah  hi  vitamin  om  hi.  I gatuithuk 
le  vitamin  ahi  zongin  gatuithuk  tawh  a  kihuan  an  dang  khat
peuh  sungah  hih  vitamin om  hi.  

( 5 ) Vitamin  C
Hih  vitamin  om  kei  leh  thazaw, liamna  khatpeuh  ah  sisan  luang
baih  diak, hani  sisan  zong  uih  thei  a, kam  sung  namsia  sak  hi. 
Ha  zong  ling  baihsak  phadeuh  hi. Koi  pan  kingah: Mehthuk, 
ankamlumpak, lingmin, lengmaw, tampaza, aalu  le  ahihng silsel
antehte  pan  kingah  hi. Naupaai  numeite, nau  nawi  pia  nupite,
naupang  neulaite  in  hih  vitamin  kisam  phadiak  hi. 

( 6 ) Vitamin  D
Hih  vitamin  pen Calcium le phosphorous  tawh  nasem  khawm , 
amau  teng  kigawmin  guh  piangsak  uh  hi. Hih  Vitamin  om  kei
leh  rickets  kici  guhzaw  natna  kingah  thei  hi. Koi  pan  kingah:
Aktui, ngagul, sardine  nga, ngaipi  thaute  pan  kingah  hi. 
Ciaptehhuai: Adang  vitaminte  tawh  a  kibat  lohna  khatah  Nitaang
in  mihing' vun  tung  pan  a  kap  khak  leh  tua  pan  vitamin  D  
piang hi.  Tua  hi  a, naungekte  zingsang  nisuak  cilah  phoin  ni  
a  sat  pian  ciang  tup  ding  hoih  hi. Khuapi  sunga  teeng  naupang
ten  nisa  mu lo uh ahih  manin a  gol  ciangun  a  khuk  tuahin 
guh  thahatlohna   namte  ngah  thei  hi. 

Calcium  pen  bawngnawi  sung, cheese  sung, anteh  thei  puam  a 
kilothak  a  hing  sitsette  sung  le  aktui  sungah  om  hi. Phosphorous
pen  ngasa, bawngnawi, aktui, satak, buhtang  le  mangbuh  te  
sa tawh  kigawi  lote  sungah om  hi.  Singgah   nam  tuamtuam  le
benang  sungah  zong  om  hi. 

( 7 ) Vitamin  E 
Mangbuh  pan  a kingah  athau  nam  khat,  mawngphal  sathau, be-ik,
sasin  le  aktui  sungah  om  hi.  Hih  vitamin  pen  numeite  ta  neih  
nadingin  kisam  hi.  Satak  leh  sin  hoih  nadingin  zong  kisam  hi.

( 8 ) Vitamin K
Ankamlum, ankamlumpaak, vok-an  lingnei  lote  le  Kale  a  kici  ankam
nam  khat  sung  pan  kingah  hi. Vitamin  K  om  kei  leh  sisan  a  luan
ciang  kang  pak thei  lo  hi. 

( 9 ) Vitamin P
Hih  vitamin  pen  sihui  neuno  ( Capillary ) kicite  thahatsak  hi. Liamna, 
tem  tawh  ki-at  khak  ciang  sisan  tampi  a  luankhiat  ding  kham hi. 
Singgah  tuamtuam, lengmaw  le  anteh  theipuam  sungah  om  hi. 

Inn  nupiten  hih a  tunga  thu  9  sung  a om  vitamin  te  meh  ding
a  lei  ciangin  mangngilh  kei  ta  uh  hen.   ( May 2010 ) 


Lakna>>>Zangkong Awging, Kum 23 cin Magazine page 164, 165 



ZOLAI ZOPAU KHANTOH NA DING BY REV. KHUP ZA GO

Zolai zopau khantoh  nading i  deih ciat hi. Lai le pau a  hong khantoh  ciangin  gam le mi nam zong  a khangto  hi, cihna  hi. Gam le minam a khantoh nading kumpi in a sep theih tampi om  hi. Tua mah bangin  ei a gammite  le  a kampau zangten zong  vaipuak  lianpi  mah nei hi hang . Lai le pau  tawh kisai a mainawt  le a khangto minam i suah  nading  ngaihsutna pawlkhat kikum lehang ci-in  ka ngaihsun hi. Tua thu i kikup nadingin  Zomite tenna  gam  ahi Mizoram, Zogam le  Manipur  gam  sungah a beisa  hun a kipan  tuni  dong  i lai  le i pau  tawh  kisai  i kalsuanzia a tomin  gen masa ni. 

Zomite a mun a gam tawh kizui-in  pau  tuamtuam i  zang hi. Mizo gam
sungah Lusei, Hmar, Paite, Lai, Mara, Ralte cih bangin kampau tuamtuam 
a kizat hangin Mikang kumpi le biakna makai sangmangte  huna  kipan 
Lusei pau  tawh...La le Lai Siangtho na tei uh hi. Mizoram  hausa  Sailoten 
hih a zatsa uh Lusei pau bek mah kipuahin   kizun a, A AW B CH ci-in 
zang uh hi. 

Tu lai-in Lai, Hamr, Paite cih bang kampau le lai  a zang hong om  hong 
nung khan cih ding hi a, biakna lam le kumpi  lam vaihawmten Lusei 
lai bek mah pibawl a, adangte thudon lo uh , cih ding hi. 

Zogam i et  ciangin  Mikang  kumpi te  biakna  makaiten  kampau khat
le Lai khat zat ding a  gen zel  uh hangin kizui  taktak  loin  Tedim, Falam,
Hakha, Paletwa le a tuamtuam tawh labu  le  Lai Siangtho  kibawl hi. 
Primary school  ah kam nam  khat hi  loin  kam  tuamtuam  kizang to 
pah hi. Tua bang ahih  manin  tu dong kampau  tuam ciat zang uh a, 
ahi hangin  a kulna bangin lai le pau tawh kisai  kamkupna  le vaihawmna
pen  kumpilam  pan le biaknalam  pan nei  khawm zel uh hi. 

Gtn: a pau uh a tuam ciat ahih  hangin Alphabet ABC zang ciat uh a, 
lai malgawm  zong  kibang pian hi. Biakna lamah Lai Siangtho  sung 
propernamete  a kibang a zat  ding hanciam uh hi. 

Manipur  mual tung  Zomite kalsuanzia  pen tuam mahmah leuleu hi. 
Kumpi  lamah Meiteipau  kizang hi. Zopau ahi Paite, Hmar , Thado 
le adangdang pen biakna  lamah Labu le Lai Siangtho teinate khetna 
ah kizang hi. Tu nai ciang hih  kampaute tawh sangah laisinna  zong 
kizang hi. Ahi zongin Zomi  teng in kampau khat zat ding, lai khat 
zat ding vai  kikum ngei lo uh hi. Tham loin Lai Siangtho  teite le  labu
bawlten  zong amau pau tawh  ciat uh a, kikup le kidot cihte  om se 
lo hi. Tua bang ahih hangin  Mizorama kizang A AW B CH zui ciat uh a, 
Lai Siangtho  sung Proper Names  vai cihte pen kikup in nei vet lo uh hi hi. 

Hih  a tunga  i  genna pen  a beisa  hun  pan  tu ciang dong  Zolai le Zopau
Mizoram , Zogam le Manipur Hill Area ah a kizatna  a tom a lahna hi. 
Tu'n mailam hunah bangci kualsuanin bangci lungsim le ngaihsutna tawh
sem le'ng i lai i pau in  mai nawt ding a, i gam le i minam in zong khantoh
lawhpen ding cih thu a tom mahin kikum pak ding hi hang. 

Hih pen kei ngaihsutna  le muhna bang hi a, nang ngaihsutna le muhna 
bangci bang hiam cih sut kawmkawma na sim ding ahi hi. 

Kampau khat zattang theih ding thupipen hi
I gam i lei tangzai lo hi. Mihng  zong a pawlcing ihi kei hi. Tua ahih man
thakhat thu-in a pian pah zawh loh hang tu a Manipur  , Mizoram  le Zogam 
sunga Zomite pen kampau  khat a zang thei ding, khat a puahkhawm thei 
ding ihi hi. I teenna gam le lei kizom a, i pu i pa pan a kikhawlkhawm, tuni 
ciang dong kikhen thei lo, a teengkhawm den minam ihih mah bangin tum 
tentanin i kulna le a kisapna  thu theitel peuh le'ng, pau khat lai khat a zang
thei ding sanggam laizomte ihi hi, ci-in ka ngaihsun hi. Hakha, Falam, Tedim, 
Lusei, Thado, Hmar cih  bang khatpeuhpeuh  zang ni, ci le'ng  tulai khangnoten 
manlang takin  ngah pah ding zah a mipil vive  hi ta hi. 

Laimalgawm a zangtang thei ding ihi hi
A tunga  i gen bang  a kampau khatah kigam ding a pian pah nai kei leh zong 
Mikang  lai a zang minam khat ihih mah bangin ABC hiam, A AW B CH 
hiam khatzawzaw  a zangkhawm thei ding ihi hi. Tua bek hiloin biakna nasepna 
lamah zong Lai Siangtho sunga Proper Names peuhmah pen a kibang i zat 
ding, laimalgawm zong a kibang i zat ding kisam hi. Nidang  lai-in Manipur ,
Mizoram le Zogam i gen ciangin gam zaipi, gamlapi gen a gen, tua bang a
ngaihsun minam i hih ngei hangin  tuhun  khangthakte  adingin gam  
 kinai ciltel,  leitung neucik khat, mihing zong tawmno khat
 lel ihihna  kithei ahih manin  pau  khat i pau theih loh hang laipai khat 
pel lo i zat loh phamawh hi ,cih pen  ngaihsutna hong hi ta hi. 

Tu mahmahin zong nopna dahna, mopawi, khawmpi le crusade , seminar le 
consultation  cihte  ah zong a kihelkhawm den ihi hi. La phuakpa in: 
                        Pai  nuam le'ng  naicik  hi a, 
                        Ut kei le'ng lah gamlapi 
                        Ki-itna in khumpen a, 
                        Muhdahna  in khatin kha, 
cih la a kitheih tung lai-in  khawmpite ah kisa ziahziah hi. Tua pen tu'n zong 
biakna thu bek hi lo gam le minam, lai le pauvai ah zong maan ka sa lai hi. 
I khantoh nadingin ki-itna  kigawmin lai khat, pau khat zangkhawm ni ci 
le'ng Kawl kumpi ahi a, India kumpi ahi zong hong nialtheih ding zong hi lo hi. 

Tua hi a, ei ut peuh lehang a piang thei ding thu hi, i ut kei leh a piang lo ding
hi bek hi. I ut leh khangto ding hang a, i ut kei leh khangto lo ding hi hang. 
I kithutuah a i kiho  theih leh kikhangto ding a, i kithutuah kei a, ei le ei i 
kingikngik leh a khangto ngei lo ding ihi hi. Tua pen i minam in i teel ding
hi a, khantohna lam i teel  baih leh ei a hampha ding ihi hi. ( Nov.03 ) 

NB: Zangkong Awging , Kum 23 cin Magazine page 150,151 pan ki teikik hi. 
Lungdam.

MAN KEP NA - REV. KHUP ZA GO ( photo collections - Rev. Khup Za Go )

Pu. Cin Sian Thang tawh ( 1862, zangkong )

to be update>>>



SANG LEH LAI TAWH KIPATTAH NA PAN IN

(Zolai Kum Sawmnga Cinna Pawi 1925-75 Lamka, Laimai 15-18 pan a kiteikhia)

Leitung bup minam ciaptehna pan Mongolian minam a hi, Tibeto-Burman kam a zang Zomite pen Burma, India leh Bangladesh gamte-ah i teeng hi. Burma-ah Chin Hills, Upper Chindwin leh mun tuamtuamah i teeng hi. India ah ManipurMizoram, Tripura, Nagaland leh Assam gam mun tuamtuamah i teeng hi. Bangladesh-ah Chittagong gam sungah i teeng hi. Tua bangin mun tuam gam tuamah teengin kikhenthang i hih manin i ngeina, i gamtat leh kampau kibang kim lo hi. Tua hangin mite in zong minam tuamtuam mah hong sa-in Chin, Kuki leh Lushai cih bangin min tuamtuam hong guan uh hi. Tua bangin eite in zong i kam zatna tawh kituakin Laimi, Mizo, leh Zomi cih bangin i kilo hi. A tomin ci leeng, minam khat hi napi hangin gam tuamtuamah min tuamtuam leh kam tuamtuam zangin i om hi. Tua a hih manin mi tuam nam tuam takpi mah a kisa zong i om hi. A hih hangin tu hun ciangin lai pilna tawh khuamuhna, gamtatna leh ngaihsutna hong tangzai zaw ta a, kikawmna, kiphakna zong hong ol zaw ta a hih manin pum khat sa khat i hihna pen kitel pianpian ta a hih manin lungdam huai hi.

1890 pawlin British Kumpi in hong khangin i gam hong uk a, tua tawh kitonin Khristian makaite hong tun ciangun i minam tangthute lai-ah kikhumin, i kam i lai zong tua hun

MANGTHANG NUAM MAW, MANGTHANG NUAM LO BY REV. KHUP ZA GO

Rev.Khup Za Go Leh Pu.Cin Sian Thang ( 1862 ,Zangkong ) 
Leitung minam khempeuh in minam vanglian, gam leh lei nei, biakna, ngeina kician nei, lai leh pau kician nei hi hong kicih ding i ut ciat hi. Gam leh lei nei lo, pau leh lai kician nei lo, biakna leh ngeina kician nei lote pen minam mangthang leh mi tavaite kici hi. Tua banga kumpi vaihawmte leh leitung minam dangte in mi mangthang leh mi tavai a hong cih ding kuamah in i ut kei ciat hi. I ut loh mawk hangin ut lohna bek tawh hong kisai khin thei lo hi. Mi haite pen a hai a hih lam uh a kithei lote mah hi. A hai a hih lam uh a kitheite in a pil na’ng uh zong pah hi. Mi in cina a hih lam a kitheih ciangin a dam na’ng zatui zaha a zong pah hi. Tapa taimang in zong a mang a hih lam a kiphawk ciangin inn lam hong delh pah vilvelin a pa kiang hong kidenna a, a mang lo hi ziau hi. Minam mangthangte in zong amau mangthang kisa lo kha ding hi. Mite in minam mangthang khatin hong ngaihsun hi, a mangthang minam hi hang cih a kitheite pen kibawlphain, kipuahpha ding uh a, mangthang lo takpi ding uh hi. Tua pen eima khut sungah om gige hi. Na um maw?

Leitungah minam min kician, gam leh lei kician leh lai leh pau kician khat a neite pen minam mangthang khata seh ding kilawm lo hi.

REV. KHUP ZA GO

Rev. Khup Za GoParentage: Khup Khaw Neng & Awi Khaw Dim
Date of birth : March 1, 1944
Place of birth : Murlen Village, Champhai District, Mizoram
Spouse : Niang Khan Man
Children : Mr Carey Pum Khan Tuang
Mr John Khual Lian Mung
Daughter-in-law: Niang Ngaih Lun (Carey's wife)
Grand daughters: Rita Man Sian Muang & Deborah Ciin Biak Dik

Education & Training:

High School Leaving Certificate, Mizo High School, Aizawl, Mizoram
Pre-University Certificate, Oriental College, Imphal, Manipur
B.A., D.M. College (Gauhati University), Imphal, Manipur
M.A. (Pol. Science), Gauhati University, Assam
American Baptist Boston Seminar (September – December), Andover Newton Theological School, Boston, MA, USA
B.D., Serampore College, West Bengal, India

A BIOGRAPHY OF REV. KHUP ZA GO


Rev. Khup Za Go Tangthu
(A Biography of Rev. Khup Za Go)
"Amah in leivui panin
Mi zawngte lam to-in,
Nin phual panin mi cimawhte leh
A lungkhamte dom to a,
Uliante tawh kikhawlsak a,
Ama mite ulianin a bawl hi."
 Late 113:7,8


A kaikhawm
Tg. Neng Ngaih Lian

REV. KHUP ZA GO TANGTHU
(A Biography of Rev. Khup Za Go)

First Published 2006
Copies 500
© Zo Aw Publications

Published by
Zo Aw Publications
Sunshine Cottage,
Bishnu Path, Mathura Nagar,
Guwahati –781 006, India
Tel: 91-0361-2350845, E-mail: nswante@sify.com


L U N G D A M P I H N A
(Forward)

Lai Siangtho in, “Abel in a si napi-in a upna hangin thu a hilh lai hi,”(Heb.11:4) a cih bangin Sia Rev. Khup Za Go zong sikhin napi-in eite lakah thu a hilh lai hi.

Guwahati-ah CBCNEI Missionary Training Programme-a ka kihel laitak August ni 6 nitakin tangthugelhpa Sia Ngaih Lian in a innah an hong nekpih khitin computor sunga a khumsa hih Rev.Khup Za Go Tangthu (A Biography of Rev. Khup Za Go) hong simsaka ka lungdam hi. Hih laibu sungah a ki teelkhia Sia Khup tangthu, a laigelhte,