Tonzang sanginnpi

Tonzang Sanginnpi Lungzuanhuai na en kik nuam hiam

Tonzang Sanginnpi C Lim

Tonzang Sanginnpi lui pen C lim a kilam pen a en kik nuam te a ding lungzuan huai peuhmah ei

Tonzang Jubilee Laibupi

Tonzang Jubilee Laibu laimai ( pages ) 150 na sim nop leh

ZOLAI ZOPAU KHANTOH NA DING BY REV. KHUP ZA GO

Zolai zopau khantoh  nading i  deih ciat hi. Lai le pau a  hong khantoh  ciangin  gam le mi nam zong  a khangto  hi, cihna  hi. Gam le minam a khantoh nading kumpi in a sep theih tampi om  hi. Tua mah bangin  ei a gammite  le  a kampau zangten zong  vaipuak  lianpi  mah nei hi hang . Lai le pau  tawh kisai a mainawt  le a khangto minam i suah  nading  ngaihsutna pawlkhat kikum lehang ci-in  ka ngaihsun hi. Tua thu i kikup nadingin  Zomite tenna  gam  ahi Mizoram, Zogam le  Manipur  gam  sungah a beisa  hun a kipan  tuni  dong  i lai  le i pau  tawh  kisai  i kalsuanzia a tomin  gen masa ni. 

Zomite a mun a gam tawh kizui-in  pau  tuamtuam i  zang hi. Mizo gam
sungah Lusei, Hmar, Paite, Lai, Mara, Ralte cih bangin kampau tuamtuam 
a kizat hangin Mikang kumpi le biakna makai sangmangte  huna  kipan 
Lusei pau  tawh...La le Lai Siangtho na tei uh hi. Mizoram  hausa  Sailoten 
hih a zatsa uh Lusei pau bek mah kipuahin   kizun a, A AW B CH ci-in 
zang uh hi. 

Tu lai-in Lai, Hamr, Paite cih bang kampau le lai  a zang hong om  hong 
nung khan cih ding hi a, biakna lam le kumpi  lam vaihawmten Lusei 
lai bek mah pibawl a, adangte thudon lo uh , cih ding hi. 

Zogam i et  ciangin  Mikang  kumpi te  biakna  makaiten  kampau khat
le Lai khat zat ding a  gen zel  uh hangin kizui  taktak  loin  Tedim, Falam,
Hakha, Paletwa le a tuamtuam tawh labu  le  Lai Siangtho  kibawl hi. 
Primary school  ah kam nam  khat hi  loin  kam  tuamtuam  kizang to 
pah hi. Tua bang ahih  manin  tu dong kampau  tuam ciat zang uh a, 
ahi hangin  a kulna bangin lai le pau tawh kisai  kamkupna  le vaihawmna
pen  kumpilam  pan le biaknalam  pan nei  khawm zel uh hi. 

Gtn: a pau uh a tuam ciat ahih  hangin Alphabet ABC zang ciat uh a, 
lai malgawm  zong  kibang pian hi. Biakna lamah Lai Siangtho  sung 
propernamete  a kibang a zat  ding hanciam uh hi. 

Manipur  mual tung  Zomite kalsuanzia  pen tuam mahmah leuleu hi. 
Kumpi  lamah Meiteipau  kizang hi. Zopau ahi Paite, Hmar , Thado 
le adangdang pen biakna  lamah Labu le Lai Siangtho teinate khetna 
ah kizang hi. Tu nai ciang hih  kampaute tawh sangah laisinna  zong 
kizang hi. Ahi zongin Zomi  teng in kampau khat zat ding, lai khat 
zat ding vai  kikum ngei lo uh hi. Tham loin Lai Siangtho  teite le  labu
bawlten  zong amau pau tawh  ciat uh a, kikup le kidot cihte  om se 
lo hi. Tua bang ahih hangin  Mizorama kizang A AW B CH zui ciat uh a, 
Lai Siangtho  sung Proper Names  vai cihte pen kikup in nei vet lo uh hi hi. 

Hih  a tunga  i  genna pen  a beisa  hun  pan  tu ciang dong  Zolai le Zopau
Mizoram , Zogam le Manipur Hill Area ah a kizatna  a tom a lahna hi. 
Tu'n mailam hunah bangci kualsuanin bangci lungsim le ngaihsutna tawh
sem le'ng i lai i pau in  mai nawt ding a, i gam le i minam in zong khantoh
lawhpen ding cih thu a tom mahin kikum pak ding hi hang. 

Hih pen kei ngaihsutna  le muhna bang hi a, nang ngaihsutna le muhna 
bangci bang hiam cih sut kawmkawma na sim ding ahi hi. 

Kampau khat zattang theih ding thupipen hi
I gam i lei tangzai lo hi. Mihng  zong a pawlcing ihi kei hi. Tua ahih man
thakhat thu-in a pian pah zawh loh hang tu a Manipur  , Mizoram  le Zogam 
sunga Zomite pen kampau  khat a zang thei ding, khat a puahkhawm thei 
ding ihi hi. I teenna gam le lei kizom a, i pu i pa pan a kikhawlkhawm, tuni 
ciang dong kikhen thei lo, a teengkhawm den minam ihih mah bangin tum 
tentanin i kulna le a kisapna  thu theitel peuh le'ng, pau khat lai khat a zang
thei ding sanggam laizomte ihi hi, ci-in ka ngaihsun hi. Hakha, Falam, Tedim, 
Lusei, Thado, Hmar cih  bang khatpeuhpeuh  zang ni, ci le'ng  tulai khangnoten 
manlang takin  ngah pah ding zah a mipil vive  hi ta hi. 

Laimalgawm a zangtang thei ding ihi hi
A tunga  i gen bang  a kampau khatah kigam ding a pian pah nai kei leh zong 
Mikang  lai a zang minam khat ihih mah bangin ABC hiam, A AW B CH 
hiam khatzawzaw  a zangkhawm thei ding ihi hi. Tua bek hiloin biakna nasepna 
lamah zong Lai Siangtho sunga Proper Names peuhmah pen a kibang i zat 
ding, laimalgawm zong a kibang i zat ding kisam hi. Nidang  lai-in Manipur ,
Mizoram le Zogam i gen ciangin gam zaipi, gamlapi gen a gen, tua bang a
ngaihsun minam i hih ngei hangin  tuhun  khangthakte  adingin gam  
 kinai ciltel,  leitung neucik khat, mihing zong tawmno khat
 lel ihihna  kithei ahih manin  pau  khat i pau theih loh hang laipai khat 
pel lo i zat loh phamawh hi ,cih pen  ngaihsutna hong hi ta hi. 

Tu mahmahin zong nopna dahna, mopawi, khawmpi le crusade , seminar le 
consultation  cihte  ah zong a kihelkhawm den ihi hi. La phuakpa in: 
                        Pai  nuam le'ng  naicik  hi a, 
                        Ut kei le'ng lah gamlapi 
                        Ki-itna in khumpen a, 
                        Muhdahna  in khatin kha, 
cih la a kitheih tung lai-in  khawmpite ah kisa ziahziah hi. Tua pen tu'n zong 
biakna thu bek hi lo gam le minam, lai le pauvai ah zong maan ka sa lai hi. 
I khantoh nadingin ki-itna  kigawmin lai khat, pau khat zangkhawm ni ci 
le'ng Kawl kumpi ahi a, India kumpi ahi zong hong nialtheih ding zong hi lo hi. 

Tua hi a, ei ut peuh lehang a piang thei ding thu hi, i ut kei leh a piang lo ding
hi bek hi. I ut leh khangto ding hang a, i ut kei leh khangto lo ding hi hang. 
I kithutuah a i kiho  theih leh kikhangto ding a, i kithutuah kei a, ei le ei i 
kingikngik leh a khangto ngei lo ding ihi hi. Tua pen i minam in i teel ding
hi a, khantohna lam i teel  baih leh ei a hampha ding ihi hi. ( Nov.03 ) 

NB: Zangkong Awging , Kum 23 cin Magazine page 150,151 pan ki teikik hi. 
Lungdam.

MAN KEP NA - REV. KHUP ZA GO ( photo collections - Rev. Khup Za Go )

Pu. Cin Sian Thang tawh ( 1862, zangkong )

to be update>>>



SANG LEH LAI TAWH KIPATTAH NA PAN IN

(Zolai Kum Sawmnga Cinna Pawi 1925-75 Lamka, Laimai 15-18 pan a kiteikhia)

Leitung bup minam ciaptehna pan Mongolian minam a hi, Tibeto-Burman kam a zang Zomite pen Burma, India leh Bangladesh gamte-ah i teeng hi. Burma-ah Chin Hills, Upper Chindwin leh mun tuamtuamah i teeng hi. India ah ManipurMizoram, Tripura, Nagaland leh Assam gam mun tuamtuamah i teeng hi. Bangladesh-ah Chittagong gam sungah i teeng hi. Tua bangin mun tuam gam tuamah teengin kikhenthang i hih manin i ngeina, i gamtat leh kampau kibang kim lo hi. Tua hangin mite in zong minam tuamtuam mah hong sa-in Chin, Kuki leh Lushai cih bangin min tuamtuam hong guan uh hi. Tua bangin eite in zong i kam zatna tawh kituakin Laimi, Mizo, leh Zomi cih bangin i kilo hi. A tomin ci leeng, minam khat hi napi hangin gam tuamtuamah min tuamtuam leh kam tuamtuam zangin i om hi. Tua a hih manin mi tuam nam tuam takpi mah a kisa zong i om hi. A hih hangin tu hun ciangin lai pilna tawh khuamuhna, gamtatna leh ngaihsutna hong tangzai zaw ta a, kikawmna, kiphakna zong hong ol zaw ta a hih manin pum khat sa khat i hihna pen kitel pianpian ta a hih manin lungdam huai hi.

1890 pawlin British Kumpi in hong khangin i gam hong uk a, tua tawh kitonin Khristian makaite hong tun ciangun i minam tangthute lai-ah kikhumin, i kam i lai zong tua hun