KOREA GAM CHRISTIAN-TE' MISSIONS NASEP ZIA

Thupatna

         2010 kum February kha bei kuanin ka sangkahna St. Louis, MO, USA pan innlam pha paka ka ciah sungin Rev. Job Nang Khaw Thawng tawh Kawlpi ah ka kimu uh a, Cope Centennial Jubilee tawh kituakin laibu khat a bawl sawmna ah, “‘Korea Gam Christian-te’ Missions Nasep Zia’ cih thulu tawh khat hong gelh lecin” ci-a a hong nget ciangin ka gen nop den thu khat zong ahih manin lungdamin ka mang pah hi. Ahi zong ka omna ka tun kik teh nasep tam mai ahih manin ka gelh zo pak kei-a a hunlap-a ka khak zawh loh ding dah-in thungetna tawh hanciamin ka hih theih bangin ka gelh hi.
          Nidangin Mangkangte (a diakdiakin Mangkangte i cih deuh British/English-te) leh American-te a kipan Nitumna gamte in leitung mun tuamtuam ah missionary puakin missions sem uh a, ei’ kianga lungdamna thu hong puaka i kampau mahmah zong lai-a kigelh theih nadinga Zolai hong bawlsak Dr. Joseph Herbert Cope mahmah zong khat hi pah hi. Amaute’ nasepna peuhmah hawmthawh nading om lo a, amau’ tungah i lungdam den ding ahi hi.
          Ahi zongin tu hun ciangin nidang lai-a Pasian’ thu hat mamah-a missions nasepna a hanciam mahmah tua gamte leitungvai (secularized) gawp uh a, Pasian’ thu-upna lam ah zong upna penga kipan upna khel tuamtuam tampi in vuknelh gawp ahih manin nidang zah-in missions nasepna ah hat nawn lo mai uh hi. Tua kawmkal ah Mangkang gam ahi lo gamte lak panin Korea gam ah Pasian in na nakpi-in sem-a, thu-ummi khang mahmah bek tham lo-in missions nasepna ah zong kuama’ phak loh ding zah-in hong hat uh hi. Tua hih manin Korea gama Christian-te in missions a sep zia uh theih nophuai ding hi, ci-in ka ngaihsun hi.

Korea Gam Christian-te’ Missions Nasep Nopna
          Pasian’ hehpihna tawh 2004 kum leh 2005 kum Korea gam Seoul khuapi ah sangkah-in ka om hi. Ka om hun sung a tom hangin ka muh khak leh a sin khak thu tampi om-in manpha ka sa hi.
          Korea gam ah ka om sung, 2004 kum May kha 30 ni-in, Iraq gam-a Abu Musab al-Zarqawi  tawh ki-zom/paiikaan migilote in misisions nasem Kim Sung Il man uh hi. Amah pen English, theology, leh Arabic a siam mipil khat hi a, a leitung nasep taktak pen American galkapte’ kisap van tuamtuamte a puak Korean company-te’ kamphen (interpreter) ahi hi. 2003 kuma Saddam Hussein’ ukna a beisak American leh gam tuamtuamte tawh kopkhawma Iraq gam-a om Korean galkap 3,000 te a sap kik meng kei uh leh a mipa uh kithat ding hi, ci-in Zarqawi in Korea gam kumpite thu zasak hi. Kumpite in zong a hih theih tawpin Mr. Kim suahtak nading hanciam napi-in 2004 kum mah June kha 22 ni-in Baghdad khuanawl ah a ngawng kitan liuleu sa-a om Mr. Kim’ luanghawm kimu mawk h. A gen bangmah-un ngongtat takpi mawk uh hi. Tua hun sung buppi TV program khempeuh ah tua thu vive kilakin, a innkuanpihte bang dah lua mahmah-a a kahna khawng uh kilak den-a i khuasik-mul tho keii hi.
Nitumna gamte nangawn in lamdangsa uh hi. Leitung bup TV leh newspaper-te ah hih thu bekbek a kigen ciangin Korea gam Christiante’ missions nasepna leitung bup in thei semsem uh hi. Korea gam pen gam neu khat hi a, mi zong awn 50 val deuh bek pha pan uh hi napi-in missions nasepna ah leitung buppi in a theih zawh ding zah-in om uh hi. Missions nasepna ah Nitumna gamte leh gam dangte’ kikal ah lei (bridge) bangin kikham-a om bangin Korea gam Christiante amau leh amau kimu uh hi. 1973 kumin Billy Graham in, “Korea gam pen Asia gam missions nasepna ah kilotkhiatna mun (launching pad) hi ding hi” ci-in gen-a, tua bang lian hi takpi hi. A nuntakna a bei donga Pasian’ adinga kipiakhia Mr. Kim pen muh theih ding khat hi pah hi.
Mr. Kim mahbangin Korean missionary-te in leitung mun tuamtuam, a haksatna leh a lauhuaina munte tel-in na sem nuam zaw lai uh hi. Korea mite pen kampau tuamtuam sin-a siam dingin a leii uh hoih het lo hi. Mangkam bang a pau uh teh i nuihza dekdek mai hi. Tua pipi mah mun tuamtuam ah kuankhia-in missions sem keiimawk uh hi.
2004 kum August kha sungin ka sang vuah leitung mun tuamtuam pan-a a khuan (furlough) hong ciah missionary nupa kop 40 hong tawlnga uh a, tawlnga i cih hangin nisim-in thu sinna leh kilawmtakna nei den uh hi. Tua nupa kop 40 te tawh sun-an leh nitak-an hong kine khawmsaka, ni simin a mi kikhek denin gen nop peuh gen, dot nop peuh kidong, cih bangin hong ki-omsak hi. Tuate lakah tampite Russia peuh, Romania peuh leh pawlkhat bang UK, USA khawnga missionary a pai peuh na hi ekek mawk uh hi. A pau bang uh siam khol lo pi mah-in kuankhia ngam lel uh a, a veiina uh leh a kipiakkhiatnate uh tungtawnin Pasian in zang mahmah-in lawhcing mahmah lel hi.

Tu Laitak Leitung Khuahun Omzia
          Hih lai ka gelh lian laitak, 2010 kum April kha ni 9 ni, nitak lam nai 1:15 (USA Central Standard Time, 18:15 UTC) lian-in leitung ah mi 6,813,778,597 pha lian hi, ci-in US Cencus Bureau in ciamteh hi (Den deuh mahmah ciangin tu-a sangin tamzaw pah dinga, hih lai na sim laitak bang tampi khang khin ding hi).  Tua mi 6.8 billion lakah 18% sanga tam zaw lote a khangto gamte ah teng uh a, a dang khempeuh mundanga teng uh ahi hi. Nidangin “Third World” khawng, “Developing World” khawng ci-a a kilolo gamte tuhun ciangin a kilawh dan kikhel-in, “Majority World” cih ding kilawm ta hi, ci uh a, zong kici ta mai hi. Wheaton College (Illinois) a missions thu kisinna Intercultural Studies professor (1991 kuma kipan) Dr. Scott Moreau in, “Missions nasepna ah Nitumna gamte a ultun hun uh bei ta hi; tua missionary-te si khin mang uh cihna hi lo a, leitung mundang ate in tua vision hong nei ta-in hong sem uh a hong hanciam mahmah uh hi” (The day of Western missionary dominance is over, not because Western missionaries have died off, but because the rest of the world has caught the vision and is engaged and energized) ci hi.  Korea gam-a missionary a sem a nu leh a pate sung panin Korea ah a suak ngiat, 1998 kum leh  2005 kum kikal-a volume nih a pha  History of Christianity in Asia a gelh Dr. Samuel H. Moffet (Princeton Theological Seminary ah professor sawtpi sem) in, mailam hun missions nasepna ah Asia pen thupi lo thei lo ding hi cih a gen nopna-in, “Asia represents the futue for missions” ci ngiat hi. 1973 kumin Christianity Today in leitung mun tuamtuama missionary-te lakah Nitumna gam pan-a kipuakkhia ahi lo 3,411 om hi, a cihna panin tuhun ciangin 103,000 val om ta hi, ci-in ciamteh hi. South Korea gam pan bekbeka kuankhia zong kum simin 1,100 val den hi, ci hi. 

Korea Gam Christian-te’ Missions Veiina
          Korea gam ah ka om sungin Christian-te’ omzia ka et ciangin a etteh-huai mahmahna uh pawlkhat ka mu hi. A diakdiakin thungetna, sumpi piakna, leh missions veiina/nasepna ah madawk mahmah uh hi, ci-in ka mu hi.
          Korea Christian-te peuhmah thungetna ah i phak zawh nadingin nakpi-a i delh lai mahmah kul ding hi, ci-in ka mu hi. Zingsang tung/phalvak tung thunget (dawn prayer) cih khat pawlpi khempeuh in nei mawk uh a, pastor-te in makaih ngiat uh hi. Khatvei bang Seoul khuapi sung Gangnam/Kangnam a cihna mun-a Sarang Church kici pawlpi ah zingsang thunget ka va kihel ngei hi. Zingsang nai 3 a ka pai uh leh, biakinn dim-in mi na tu zihziah khin mawka, mihing 8,000 val na pha meimai zen hi. La kisa ziahziah, thu kingen zaizai tangial-in zingsang nai 7:00 a.m. pawl-in kiman pan hi. Tua thungetna sunga kihel mi khat bang tua thungetna ah kihel nuam lua ahih manin ihmu lo lianga zan khuavak mawtaw hawl-a hong pai hi, ci uh hi. Ka kitheihpih pastor pawlkhatte in, “Tu zan thu ka ngetnget leh khua na vak mawk!” ci hiauzen uh hi.
          Sumpi piakna ah zong Korea gam thu-ummite citak taktak uh hi. A ngahna uh tawh kizui-in pia tek uh a, Pasian’ tungah thumaan sawm uh hi. Korea gam ka om sunga ka kikhopna pawlpi pen mia  tam khol lopawlpi khat ahi hi. Nipi Ni zingsangin mi 70 kiim khawng pha lel a, pawlpi neu pawl ahi hi (Pawlpi golpen Dr. Paul Yonggi Cho in pastor a sepna Yoido Full Gospel Church hi a, pawlpi mi 700,000 val hi, kici hi. Tua lo pawlpi mi 40,000 val a pha pawlpi nih ah kikhawm ngei ing). Ka pawlpi siapa in, “Ka pawlpi pen gol khol lo hi, ahi zongin cidam-a, pawlpi mite in sumpi maantakin khia uh ahih manin kong huh zo ding hi” hong ci lel hi. Ettehhuai, thupha ngahhuai mahmah hi.
          Missions nasepna. Korea gam-a pawlpi peuhmah missions na a sem lo pawlpi cih bang om lo uh hi. A pawlpi phacia tawh kizui-in a hih zawh zahzah-un missions sem uh hi. Kei’ kikhopna pawlpi bang gol lo ahih manin missionary 4 khahkhia uh a, a sep zawh zah mah-un sem veve uh hi. Pawlpi gol simsimte in bel a zaza-a sim ding mah-in missionary khahkhia ziahziah uh hi. Thanophuai lua mahmah, khatveivei bang, Korea gam-a piang Korea-te hi pah mai lehang, i cih nop hun om tham-a, ahi zongin Korea-te bek in missionary a khah thei, missions nasep a sem thei hi lo-in ei Zomite in zong i hih zawh zahzah-in kisem thei lua mahmah, cih ka phawk kik zel hi.
          Korea gama i sanggam thu-ummite in missions sem lo pawlpi cih bang a om thei dinga a ngaihsun thei mahmah lo uh ahi hi. Missions i sep kei ding leh pawlpi i cih bang ding hi mawk hiam? a ci ngiat uh ahi hi. Tua ahih man mah-in Pasian in thupha pia deuh hi leh kilawm mai hi. “Minghing Tapa in a mangthang mite zong ding leh honkhia dinga hong pai” ahih mahbangin a sihna pan-a a thokik i Topa in a kam nunungpen-a hong vaikhak zong tua mah ahi hi. Ama’ zawhsa nasep, mite a hotkhiatna thu, tua Gospel mah a tangko dingin hong sawl ahih manin tua nasep a semte mi hampha taktak hi a, Pasian’ lungsim a tuah ding mah uh ahi hi.

Korea Gam Christian-te’ Pianzia
          Asia  leh leitung mun tuamtuam-a om gamte tawh kibang lo-in Korea gam ah Christian-te in maipha ngah uh hi. Thu-ummite kineumuh lo-in kimuangmawh se lo hi. A hang tuamtuam a omna lakah tangthu-a thupiang pawlkhat hang hi, ci-in Oxford University a historical theologian Alister E. McGrath in gen hi.
          Korea gam pen Nitumna gamte’ ukna nuai ah om lo-in 1910 kuma kipan 1945 kum dong Japante’ khutnuai-a om uh ahi hi. Japante in nakpi-in simmawh-in bawlsia uh a, a thuakna uh nasia mahmah hi. Tua banga Japan-te’ ukna nuai ah bawlsiatna a thuak laitakun a gam suahtak nadingun nakpi-in hanciam uh a, “Independence Movement” ci-in nakpi-in kitom uh hi. Khatvei bang tua banga a kitomna vuah tampi mah in thahna thuak ngiat uh a, tua banga thahna a thuakte’ lakah Christian-te seh 3 suah seh 1 kihel ngiat uh hi. Tua hun lai-in Korea gam bup mipi za ah khat (1%) bek Christian hi pan hi, ci hi. Tua banga thahna a thuak thu-ummite’ lakah a tamzaw pastor-te hi sawnsawn uh ahih manin, Christian-te peuhmah gam leh minam itte hi, cih min hoih na ngah uh a, tu dongin Christian-te kineumuh, kisimmawh ngam khol lo hi, ci hi.
          Tua bek tham lo-in den-a i gen bangin a gam uh ukcip gawp-a a bawlsia pen Nitumna gamte hi lo-in Japante na hi a, tuate’ khut sung pan a suaktasak pen General MacArthur makaihna nuai-a om American galkapte leh Nitumna gamte hi zaw hi. Tua ahih manin Christian upna peuhmah Nitumna gamte’ biakna, tua mite’ ngeina, leitung mun tuamtuam-a gamkekte’ vanzat hi, ci-in mu lo uh a, a suaktasak mite’ biakna (liberators’ religion) ci-in mu uh ahih manin a thu tel lopi-a pum langpan nopna lungsim nei lo uh hi. A um lote in zong langpan gummawk lo-in simmawh pongmawk lo uh hi.
          Hih a tunga thute ban-ah, Christian upna a kipatcil-a kipanin mipite’ lakah maikai kiguanga mipite mahmah pawlpi nasepna ah a pan den manun pawlpi khang hi, ci uh hi. Tua ban-ah, Korea mite pen lai nei minam khat hi uh a, Kumpi Sejong’ uk sung, 1446 kum pawlin ama’ makaihna tawh mipilte in a bawl uh, a tel nop/a sim nop mahmah Hangul kici lai na nei uh a, mipite tampi in lai na thei uh ahih manin Christian upna leh pawlpi khanna ah huh mahmah hi. Tua hun lai-in Sen-lai (Chinese) kizang mahmah a, mihaute leh miliante bangin Sen-lai bek zang zaw uh hi. Ahi zongin Catholic missions hong tun ciangin Hangul bulphuh zaw-in sang tampi hong uh a, minautaangte in lai hong theihlawh uh hi, kici hi. Tua lai leh pilna sinna sang lam a hanciam Catholic, Presbyterian leh Methodist pawlpite’ hangin Korea gam ah laitheihna (literacy) khang mahmah a, biakna zong khangin pawlpi zong khang pah hi. Korea gam pen 1960 kum te leh 1970 kumte in president a sem Park Chung-hee khut nuai ah khantoh kipan-a, Christian tampite in tua leitung hauhnate mahmah zong Pasian’ piak thupha hi, ci-in um ngiat uh hi. America tawh a kipawlna uh, gam dang mun tuamtuam pana sum lom tampipi hong lutna, Korea mite’ nasep hanciam ngiatna, cihte zong a gam khantohna vuah a thupi mahmah hi a, ahi zongin Korea thu-ummite in Pasian a up manun Pasian in thupha pia hi, ci-in um bek tham lo-in tua bangin gen uh a, tua hangin zong Christian biakna leh pawlpi khang hi, kici hi.

Missions Nasepna ah Haksatna
          Korea mite in missions nasep veii mahmah-in a hat mahmah uh hangin haksatna pawlkhat zong tuak veve tham uh hi. Nitumna gamte bang lo-in Korea pawlpite in amau’ missionary amau mah in khah nuam pah uh hi. Missions organization tungtawn hi lo-in amau’ thu-in missionary khahkhia uh a, mission field a pawlpi phuhte bang uh Korea gam-a pawlpite’ mengsawn bangin ngaihsun thei uh hi. Tua in mimal kidemna, pawlpi kidemna piangsaka sepkhop pankhopna khaktan mahmah hi.
          Tua ban-ah, Korea gam pen minam khat bek a tenna gam, kampau khat bek a kizatna gam (homogeneous)  ahih manin America khawng bang lo-in mi namdangte tawh kisawhkhakna tam lo hi. Missionary-a a kuankhiat uh ciangin a paina gam vua mite’ ngeina thei het lopi-in kuankhia den uh a, kizopna leh kimaingapna, kimuanna leh ki-itna a kip a khan nading haksa tuam mahmah hi.   
          Tua ban-ah, Korea gam-a missionary-te in a zat uh, a lawhcin mahmahna uh ahi, a gam mite mah makaisak pah-a mipite mah bulphuh pah ding hanciam nuam napi uh-in, mun tampite ah a Korea-te mah in thunei nuam, ukna nei nuam-in a nasepna vuah dongkholh mahmah thei uh hi. Sum leh paii khawng len tentan nuam, pawlpi leh nasepna tuamtuam, Laisiangtho sang nasepna leh tagah kepna, cih bang nasepnate ah thunei nuam-in uk nuam den uh ahih manin buaina tampi piangdsak hi.
          Hih bang haksatna a om hangin missions nasep a veii ngiat Korea gama i sanggam thu-ummite pen missions nasepna ah lawhcing lo uh hi, cihna hi peuhmah lo hi. Nitumna gamte in kipawlna tawh semin kipawlna thupisak lua thei, thukhun (regulation) tawh kalsuan lua thei uh hi, ci-in Korean missionary tampite bangin a hun leh a mun tawh kizui-a sep theih ding a hanciam, a lawhcing bang tampi om leuleu uh hi. Den-a ka gen, ka sang vua hong tawlnga missionary nupa kop 40 te tawh ka kithuah lai-un Korea gam bup Laisiangtho teina lam-a panmun nei Global Bible Translators kici-te’ director Sung-chan Kwon tawh ka kimeltheih ngei hi. Amah bang Nitumna gamte’ missions agency khat tawh a sem khawm hi a, tuate tawh nasep pen “zia hau” lua mahmah uh hi, hong ci ngei hi.

Thu khupna
Ka thu hong sau zawzen kik-a, hih zah a “zau” gen ding ka kisa kei liang hi. Bangbang ahi zongin, i lungsim leh i ngeina, i zia i dante i kibatpih mahmah Korea gam-a i sanggam thu-ummite’ missions veiina leh nasep ziate bel etteh tak mahmah hi. Ngahna sangin piakna ah thupha om zaw, ci-a i Topa mahmah in hong hilh ahih manin i zawn ngau bek ultungsak mawk lo-in, i pil loh i siam loh bek gen denkeii lo-in i hih zawh zahzah-a missions i sep ding, i Topa’ hong vaikhak banga Lungdamna thu i puakkhiat kawikawi ding hun mahmah ta hi, tua mah lah i thupha ngah nading lampi hi ding hi, ci-in a kihanthawn hi ni. Topa in thupha hong pia ciat hen.

Dr Zam Khat Kham http://www.facebook.com/zamkhatkham

0 coment�rios:

Post a Comment