Tonzang sanginnpi

Tonzang Sanginnpi Lungzuanhuai na en kik nuam hiam

Tonzang Sanginnpi C Lim

Tonzang Sanginnpi lui pen C lim a kilam pen a en kik nuam te a ding lungzuan huai peuhmah ei

Tonzang Jubilee Laibupi

Tonzang Jubilee Laibu laimai ( pages ) 150 na sim nop leh

CHRISTMAS I CIH BANG TAKTAK AHI HIAM BY DR ZAM KHAT KHAM


A sawt lo-in Christmas hong tung ding hi leuleu. Mangkam-a Christmas i cih, ei Tedim kam-in “Lungdambawl” kici-a, a phuakte in phuak thei mahmah uh hi. Mawhnei mihing tate kihotkhiat nadinga Pasian Tapa takpi mihinga hong pianna ahih manin leitung vantung ah hih thu sanga a lungdamhuai zaw thu om lo takpi ding hi.
1969 kum July 20 ni, American-te nih, Armstrong leh Aldrin-te khapi tung a va tun lai-un, US President Mr. Richard Nixon in, “Mihingte’ khe in khapi maitang a va sik ni pen mihingte tangthu ah ni thupi pen ahi hi,” (The planting of human feet on the moon is the greatest moment in human history) ci-in a lungdamna na pulak hi. Evangelist Billy Graham in, “A kilawm a kituak zahtakna ka piak kawm mah-in, mihingte’ khe in khapi maitang a va sik ni pen mihingte tangthu ah ni thupi pen ni hi lo-a ciangtan nei lo a tawntung Pasian’ khe in Nazareth khuami Zeisu tungtawnin leitung maitang hong sikna pen mihingte tangthu ah a thupipen/a lamdang pen hi zaw hi” (With all due respect, the greatest moment in human history was not when man set foot on the moon, but when the infinite and eternal God set foot on the earth in Jesus of Nazareth) ci-in na thuk kik lian hi.
Denver Seminary a Baptist theologian minthang mahmah Bruce Damerest in a gelh, Who is Jesus? kici laibu sung ah, “President-pa bel a lawp lua gawp hi a, evangelist-pa bel thuman thutak thei ahi hi” (The president indeed had the enthusiasm, but the evangelist knew the truth) ci-in na gen-a, hi mahmah hi.
Christmas tawh kizom thu bel i theih pawlkhat om tham hi. Caesar Augustus in Roman Empire sunga mimal kisimna nading thu a piakna hangin Joseph leh Mary-te Bethlehem a paina thu uh zong i thei a, tuucingte leh amaute kianga kilaak vantungmite thu zong i thei hi. Gan-ankuang sung ah i Topa naungeka a kisialna thu zong i thei a, mipilte leh amaute lam a lak aksi thu zong i thei hi. Herod in naupang Zeisu a thah nop mana naupangnote a thahna thu zong i thei a, a nu leh a pa in naupangno Zeisu Egypt gam ah a taipihna thu uh zong i thei hi. Ahi zongin i Topa leh i Honpa Zeisu leitung ah mihinga a pian lai-in vantung ah bang thuteng piang hiam, cih i thei hiam?
Christmas tangthu a kigen cianga kigen kha mengmeng lo hih a nuai-a thute i ngaihsun kha ngei hiam?
1. Topa Zeisu in A Gen Christmas Thu
Amah naungeka a suah laitakin i Topa’ lungsim ah bangteng taktak a om tam? Na um-a na um kei zongin, i Topa’ lungsim-a om bang thu hiam cih Laisiangtho in hong lak takpi hi. Hebrews 10:5-7 ah Zeisu leitung ah mihingin hong pianga naungeka hong suah lai-a a lungsim takpi ahi a lunggulhna leh a thungetna kimu thei hi. A tawntung Pasian Tapa in vantung nusia a leitung hong pai lai, nungak siangtho Mary’ sung tawnin mihingte’ tangthu ah a hong tum/lut hun lai-a a pulaakna (declaration) ahi hi.
LungdamnThubute (Gospels) Lungdamna thu Matthew/Mark/Luke/John gelh (Gospel according to Matthew/Mark/Luke/John) i cih theih zel mahbangin Hebrews 10:5-7 pen “Zeisu’ gen Christmas tangthu” (The Christmas story according to Jesus) ci lehang kikhial khol lo kha mai ding hi.
Gospel bu lite lakah bu nihte in i Topa mihinga hong pianna (mihing banga hong pia hi lo, mihing taktaka hong piang, si leh sa banga hong pai hi lo, ci leh sa hong suak ngiat) hong gen uh hi. Lungdamna bu lite bel i zakzaksa mah bangin i Topa’ pianzia a tuamtuam-a a kigenna hi a, a gen thute uh a kibang zong omin khat gen loh khat in a gen zong om hi. Matthew in Judahte’ Kumpipa a hihna na nak gena, Mark in nasempa a hihna a bulphuh-in, Luke in mihing taktak ahihna na thupisak-a, John in Pasian (Pasian Tapa) ahihna na lim gen hi. Tua ahih man mahin nasempa leh Pasian ahihna a gen deuh Mark leh Johnte in i Topa’ suahna thu leh a khanggui (genealogy) na gen vet lo uh a, Kumpi leh mihing ahihna a gen deuh Matthew leh Luke in Khasiangtho in a gaisakna, a suahna, Egypt gam-a a taina uh, cih thute hong gen hi.
Hih Habrews 10:5-7 sunga bel Lungdamna thubu a gelhte’ gen sawnte cih bang hi lo a, i Topa mahmah in mihinga a pian hun lai-a a lungsim leh a ngaihsutna, a tupna leh a ngimna, tuma kum 2000 val lai-a amah mah in a gen kammalte ahi hi. En dih ni.
“Tua ahih manin Christ leitungah hongpai lai-in:
Biakpiakna leh biakna na lunggulh kei hi,
Ahi hangin kei adingin pumpi khat nong bawl kholhsak zo hi.
Meihal biakna leh mawhna hanga biaknate in hong lungkimsak lo hi.
Tua ciangin ke’n, ‘Kei hih lai ah ka om hi, laizial sung ah keima thu kigelh zo hi—
Pasian aw, na deihna bang a sem dingin kong pai hi,’ ka ci hi. (ZIV)
Hih Hebrews 10:5-7 bel Thuciam Lui Late 40:6-8 sunga kammalte a tangtunna hi a, tua lai ah:
Biakna leh piakna na lunggulh kei a,
ahi hangin ka bilte na vutlet khin hi;
meihal biakna le mawhna hanga biakna na kal kei hi.
Tua teh, “Kong pai khina, hiah ka om hi—ka thu laizial sung ah a kigelh khin hi.”
nangma deihna ka sem nuam hi, ka Pasian aw;
nangma thukham ka lung sungah a om hi,” kici hi. (ZIV)
Hih lai-ah i Topa in bang thuteng gen deuh ahi hiam?
(1) Bethlehem ah Naungeka A Suahna Pen Ama Kipatna Hi Lo Hi.
Amasa penin, hih Laisiangtho mun in Bethlehem khua a naungeka hong suahna pen i Topa Zeisu adingin a kipatna hi lo hi, cih hong hilh hi. “Leitung ah hong pai lai-in” cih kammalte in Amah a omkholhkhitna (pre-existence) hong hilh hi. A tawngtunga Pasian ahi Pasian Tapa leitung ah mihinga hong pian ding bang hun lai-in Pasian khat mimal thumte kikum uh hiam, cih i theih loh hangin i Topa in tamveipi a gen mahbangin Amah pen a Pa’ hong sawl hi hi.

Tua hang mahin zong, “Abraham ma-in kei ka om den hi” (Before Abraham was I AM) na ci thei hi (John 8:58). A taktakin ci lehang Laisiangtho sunga mihingte’ tung ah Pasian a kilaakna khempeuh Pa Pasian hi lo a, Tapa Pasian hi den hi. John 4:24 ah, “Pasian kha ahi hi,” ci-in teltakin hong kigen-a, kha ahih manin kimu thei lo hi. John 1:18 ah, “Kuamah in Pasian a mu ngei kei hi. Ahih hangin Pa kianga a Tapa neihsun in amah hong lak hi,” ci-in hong gen hi. Adam khanga kipan, Noah-te, Abraham-te, Isaac, Jacob, Moses, Joshua, Gideon-a kipan kamsangte leh siampite tunga kilang den Pasian pen mihinga a hong pian ma Khazih(the pre-incarnate Christ) na hi den hi. Gentehna-in, Isaiah 6 sung ah Isaiah in mang (vision) na mu hi. Pasian a tokhom tung ah tu-in kitawisang hi, cih mu hi. Pasian in a nasem dingin sama Isaiah in na mang hi. Hih thu a kigen kikna John 12:40 tawh kizomin, a neu 41 ah, “Isaiah in Jesu minthanna mu zo ahih manin ama thu a na gen ahi hi,” (ZIV) ci-in tua Isiah in a muh Pasian pen Zeisu ahihna teltakin hong hilhcian kik hi. Pa Pasian lah kha hi a kuamah in mu ngei lo hi. Khasiangtho Pasian lah kha hi-a muh theih hi lo hi. Tua mimal thum Pasian khat lakah Tapa Pasian in Pasian leh mite kikal ah palaai sem denin Pasian’ kiaakna (revelation) dingin om dena, mihinga hong pianna tawh tua kilaakna kikhum hi. A tuam vilvel-a kilaakna (special revelation) cih kammal theology a kizang hi. I Timothy 2:5 in, “Ahang in, Pasian khat om-a, Pasian leh mite kikalah palai khat om-in, tua mipa Christ Jesu ahi hi” (ZIV) ci-in hong hilh hi. “Mihing ahi Christ Zeisu” hi a, tua Zeisu Khazih pen palaai ahih theih nadingin mihing ahihna na lim gen mahmahhi. Mangkam-in “the man Christ Jesus” hi a, Greek Laisiangtho ah, “anthropos Christos Iesous” ci-in kigelh hi.
Hebrews 1:1-2 ah, “A beisa hunin Pasian in kamsangte tungtawnin i pu i pate tungah lam tuamtuamin thu na gena, ahih hangin hih ni nunungte ah khuavannuai a bawlpa na khempeuh a luah dinga a sehpa, ama Tapa zangin eite tungah thu hong gen zo hi,” (ZIV) ci-in hong hilh ban ah, a neu thumna ah, “Tua Tapa in Pasian ahina taktak a kilatkhiatna leh a minthanna tankhiatna hi-a, ama kammal vangliatna tawh na khempeuh a lenkip hi,” (ZIV) ci-in hong hilh hi.
“Ahang in, ama sungah Pasian kicinnateng a om nading” (Colossians 1:19) leh “Christ sunga Pasian hihna bucing pumpi nei-in a vekpi-in om-a” cih hilhciannate i et ciangin Khazih leitung ah mihinga hong pianzia kimu thei hi. I Timothy 3:16 ah: “A lian mahmah nial nading a om lo pasian-mina thuthuk ahi:
Amah pumpi-in hong kilanga,
Kha in dik tangsakin
vantung mite in mu uh a,
minamte lakah a thu kihilhin
leitungah ki-uma
minthanna tawh kilato hi (ZIV).
Mihingte in i tel khit zawh loh ding thuthuk leh thusim (mystery) tampi om-a, ahi zongin a kitel mahmah thu khat bel, Christmas i cih i Topa naungeka hong suahna pen ama’ kipatkhiatna hi lo hi, cih thu ahi hi.
(2) I Mawhnate A Lakhia Dinga Hong Pai Ahi Hi.
Leitung ah bang sem bang bawl dinga hong pai ahi hiam? Bang tupna leh bang ngimna tawh hong pai ahi hiam? Hebrew 10:5 ah, “Biakpiakna leh biakna (piakna) na lunggulh kei hi,” ci-in kician takin kimu hi. Jew-te’ biakpiaknate in Pasian lungkimsak zo lo hi. A kum 1,000 a sim dinga nisim-a biakpiakna a pia niloh siampite in lamdangsa mahmah dingin ka um hi. Pasian’ thukham leh thupiakna om bangin biakpiakna tuamtuam—meihal biakna, mawhna biakna, khialhna biakna, thunuam biakna, an tawh biakna, a kising biakna, a kiveii biakna—biakna namkim na pia uh hi. Nisim-a biakpiakna na om-a, kum khat-a khatvei biakpiakna zong na om hi (sungpi thoihna). Tuate banga kimang ding ahi tam leh? Hebrews 10:4 (a tung) in, “banghang hiam cih leh bawngtalte le keelte sisan in mawhna a lakhiamang thei kei hi” ci-in siangtakin hong gen hi. Tua biakpiaknate in tua mite mawhnate maisak thei/zo lo a, khuh (cover) thei bek hi; Zeisu a hong pai ciangin ama’ sisan in i mawhna khempeuh hong sawpsiang hi bek hi.
Hebrew 10:11 sim suak lehang, “Siampi peuhmah in ni khat khit ni khat dingin (dinsa-in) ama nasepte a sem hi; mawhnate a lakhia mang thei lo kithoihnate mah a pia kikkik hi” (ZIV) ci hiauzen hi. Moses hun-a kipan i Topa’ hong pai hun ciang dong nisim, khasim, kumsim-a biakna kipia, gan kigo khempeuhte’ sisante kigawm leh gunpi cia ciaupi cia pha taktak ding hi. Ahi zongin tuate in mawhna maisak zo lo a, “ama Tapa Jesu sisan in i mawhna khempeuh panin hong siansuah hi” (I John 1:7, ZIV).
Hebrews 10:12 sim suak lehang: “Ahi hangin hih siampipa in hun khempeuh ading mawhnate biakpiakna khat a piak khit ciangin Pasian taklam ah a tu hi” (ZIV) ci-in kimu hi. Siampite in dinsa-in ni simin biakna pia uh a, tua biaknate in mawhna maisak zo lo hi. Ei’ Siampipa ahi Zeisu in a tawntunga kimang ding khatvei biakna a pumpi ngiat na pia a mawhna khempeuh mai zo ahih manin a Pa’ taklam ah tu hi; din kikkik kul nawn lo hi.
Khangthak Christian hymn laphuak masa pen khat ahi Isaac Watts in,
Not all the blood of beasts
On Jewish altars slain
Could give the guilty conscience peace
Or wash away the stain, ci-in la na phuak hi. Tua ahih leh bangin mawhna maisak hiam cih a dawnna-in tua la sung mah ah,
But Christ, the heav’nly Lamb,
Takes our sins away;
A sacrifice of nobler name
And richer blood than they.
I mawhnate a tawntunga a mai theih nadingin Zeisu Khazih in khatvei-a a tawntung adinga kicing biakpiakna (a once-for-all sacrifice) hong piaksak hi. Tua banga biakna a piakna ah amah mahmah siampi (priest) lah hi, biakpiakna (sacrifice) lah hi pah hi. Mawhna khempeuh a maisak ding biakpiaknana dingin bang pia ahi tam? A dang hi lo a, Ama’ PUMPI mahmah biakna-in pia hi. Hebrews 10:10 ah, “Tua thuseh hangin khatvei-a manden dingin Jesus Christ pumpi –a biakpiakna tungtawnin eite hong kisiangthosak zo hi” (ZIV) ci-in hong kihilhcian hi.
Tua PUMPI koi pan-a hong piang ahi hiam? Hebrews 10:5 ah,
“Tua ahih manin Christ leitungah hongpai lai-in:
Biakpiakna leh biakna na lunggulh kei hi,
Ahi hangin kei adingin PUMPI khat nong bawl kholhsak zo hi,” ci-in hong kihilh sinsen hi. Hi bang dan hi: A tawntunga Pasian ahi Pasian Tapa leitung ah mawhnei mite honkhiat tankhiat dinga hong pai ciangin tua tawntung THU leh Mary sunga Pasian in a bawlkholh PUMPI hong kigawma Zeisu Khazih kici eite’ HONPA leh TOPA hong piang ahi hi.
(3) Paian’ Deihna Sem Dinga Hong Pai Ahi Hi.
A thumna ah, Pasian deihna a sem dinga hong pai ahi hi. Mihing dangte bang lo-in i Topa in a suah cil, a khuatheih-a kipanin bang tupna leh ngimna tawh leitung ah mihingin hong piang hiam, cih tel sinsen hi. A si dinga hong suak (born to die) taktak ahi hi.
Eite khat ciat i neu lai-in gol cianga i suah nop khat/pawlkhat nei ciat hi hang. Siavuan suak nuam mah, engineer suak nuam mah, galkap bu suak nuam mah, sangsia suak nuam mah, cih bangin ki om zelzul-a, pawlkhat bang galkap zong ut lo a, bo pensen, colonel pensen a suak nuam bang om, ci-in ciamnuih bek ahi zongin a kigen ngei za thei hi hang. I gol khit teh leh-et kik lehang tu-a i hihna leh i neulai-a i utnate kilamdang thei mahmah mai hi. I Topa bel tua bang hi lo hi, tupna khat bek tawh hong pai hi a, mihingte a mawhna panun honkhia ding, cih hi ngiat hi (I Timothy 1:15; Luke 19:10; Matthew 20:28; John 3:16-18; 10:10; 12:27; 18:37; I John 4:10; Galatians 4:4,5; Romans 8:3,4).
I Topa leitung ah mihinga hong pian lai-in hih thute ngaihsutna tawh hong pai hi a, a lungulhna leh a thungetna hih thute ahi hi.
2. I Leiiba Kua’n Hong Lohsak Ding?
Laisiangtho hilhcian a siam phadeuh, pastor zong kum tampi a sem Dr. Harry Ironside (1876-1951) in a gen ngei gentehna khat tawh hih ka thu genna ka khum nuam hi.
Russian gam ah Czar kumpite a man lai, Csar Nicholus I hun lai-a thupiang khat ahi hi. Tua kumpipa in lawm khat nei-a, tua a lawmpa in a tapa nasep hoih khat a piaksak nadingin kumpipa kiang ah ngen hi. Kumpipa in zong pia pah hi. Tua mipa’ tapa pen mi gina khat na hi lo mawka, ama’ sum bek zong hi lo-in ama’ nasepna-a a kep sum tampite thai kapna-in zang mang mawk hi. Sazian sitte in a sazian sit sawm ta uh cih a zak cingin a lungkham lua mahmah a, a sum zat maimangsate khempeuh a sazian-in tuat kik hi. A khantawn-a a loh zawh ngei loh ding zah-in tam hi.
Sazian kisit niding a zan nitakin a gukmang leh a zatmang sumte laidal tung khat ah a banban-in gelh suk diudeu-in, a laidal taw lam ah, “Hih zah-a tam leiiba, kua’n hong lohsak mawk ding?” ci-in lai a gelh khit ciangin a awm tungah koih-in amah leh amah kikaplum dingin a thau zong a tang thunsa, a thau keksa-in koih hi. A lungkhamna lian lua a ni tampi a puak keiikaiina-in a pumpi gim lua ahih manin ihmu kha bilbel hi. Tua zan-in Kumpipa Csar hong pai a, tua pa leh a laidal a muh ciangin tua laidal la-in sim hi. Tua khit ciangin a lawmpa tapa ahihna tawh hehpihna lungsim nei a, a laidal tung ah laimail gol biabua-in “Nicholas” ci-in gelh hi.
Tua pa a khanlawh ciangin Kumpipa Csar in tua lai a gelh takpi lam theikhia hi. Kumpipa in a gamtatnateng thei khin ta, cih a theih ciangin lau mahmah hi. Tua zah khat-in kumpipa in a leiiba lohsak ding, cih a theih ciangin nuam mahmah hi. A zingsang ciangin kumpipa nasem khat hong pai a, a leiiba khempeuh a loh zawh nadingin a bat zah lian sum hong pia takpi hi.
Tua pa in a loh zawh loh leiiba Kumpipa in loh zo takpi a, zong lohsak takpi hi.
Zeisu bek in i mawhna leiiba loh zo takpi a, loh khin takpi hi. Bang hangin tua tawntung Pasian Tapa “ci leh sa hong suak” (John 1:14) hiam i cih leh Ama pumpi mahmah biakpiakna-in kipia a cikmah-a i loh zawh loh ding i mawhna leiiba hong lohsak theih nading ahi hi. I mawhna mai thei ta hi. Tua Topa Zeisu Khazih na Honpa ahi nai hiam? Na Topa ahi nai hiam?

Dr.Zam Khat Kham
12/12/2016